1 मे पासून एटीएममधून पैसे (ATM charges) काढण्यासाठी तुम्हाला अधिक शुल्क भरावे लागेल. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) व्याजदरात वाढ करण्याची घोषणा केली आहे. याचा अर्थ, जे ग्राहक आर्थिक व्यवहारांसाठी एटीएमवर अवलंबून आहेत, त्यांनी विनामूल्य व्यवहाराची मर्यादा ओलांडली तर त्यांना अतिरिक्त शुल्क भरावे लागेल.
1 मे 2025 पासून ATM मशीनवरून पैसे (ATM charges)काढणं, बॅलन्स चेक करणं यासारख्या सर्व सुविधांवर शुल्क (ATM charges) वाढवण्यात आले आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) हा निर्णय ATM ऑपरेटर्सच्या मागणीनुसार घेतला असून, यामुळे सामान्य ग्राहकांवर आर्थिक भार वाढणार आहे. डिजिटल पेमेंट्सच्या वाढत्या चलनामुळे ATM चा वापर कमी झाला असला तरी, ग्रामीण भागातील लोक आणि कॅशवर अवलंबून राहणाऱ्यांसाठी ही वाढ शुल्क चिंतेचा विषय ठरू शकते. चला, समजून घेऊया या बदलाचे तपशील, त्यामागची कारणं आणि परिणाम.
एटीएममधून पैसे काढण्यासाठी आता 19 रुपये आकारले जातील. अधिकृत अधिसूचनेनुसार, 1 मेपासून ग्राहकांना मोफत मर्यादा पूर्ण झाल्यानंतर एटीएममधून (ATM charges) प्रत्येक आर्थिक व्यवहारासाठी अतिरिक्त 2 रुपये द्यावे लागतील. या शुल्कवाढीमुळे आता एटीएममधून रोख रक्कम काढण्यासाठी प्रत्येक व्यवहारासाठी 19 रुपये शुल्क भरावे लागेल, जे पूर्वी 17 रुपये होते.
आता शिल्लक तपासण्यासाठी 7 रुपये शुल्क आकारले जाईल. त्याच वेळी, शिल्लक चौकशीसारख्या गैर-आर्थिक व्यवहारांसाठी शुल्कात 1 रुपयांची वाढ करण्यात आली आहे. म्हणजेच, खात्यातील शिल्लक तपासण्यासाठी प्रत्येक व्यवहारासाठी आता 7 रुपये आकारले जातील, जे पूर्वी 6 रुपये होते.
एटीएम इंटरचेंज शुल्क म्हणजे काय?
एटीएम इंटरचेंज शुल्क हे असे शुल्क आहे जे बँक एटीएम सेवा पुरवण्यासाठी दुसऱ्या बँकेला देते. हे शुल्क सामान्यतः प्रत्येक व्यवहारावर आकारली जाणारी एक निश्चित रक्कम असते, जी अनेकदा ग्राहकांच्या बँकिंग खर्चाचा भाग म्हणून जोडली जाते.
एटीएममधून किती मोफत व्यवहार करता येतात?
ग्राहकांना वेगवेगळ्या बँकांच्या एटीएमवर दरमहा मर्यादित (ATM charges) संख्येने विनामूल्य व्यवहार करण्याची परवानगी आहे. मेट्रो शहरांमध्ये ग्राहकांना 5 व्यवहारांना परवानगी आहे, तर बिगर मेट्रो शहरांमध्ये 3 व्यवहारांना परवानगी आहे. मोफत व्यवहारांची संख्या ओलांडली तर ग्राहकांना अतिरिक्त शुल्क भरावे लागते.
एटीएम चालकांच्या विनंतीनंतर RBI हा निर्णय घेतला आहे.
व्हाईट लेबल एटीएम ऑपरेटर्सच्या विनंतीनंतर आरबीआयने या शुल्कात सुधारणा करण्याचा निर्णय घेतला. वाढत्या परिचालन खर्चामुळे त्यांच्या व्यवसायावर परिणाम होत असल्याचा युक्तिवाद एटीएम चालकांनी केला होता.
एटीएम शुल्कातील वाढ (ATM charges) देशभरात लागू होईल. याचा परिणाम छोट्या बँकांच्या ग्राहकांवर होऊ शकतो. एटीएमच्या पायाभूत सुविधा आणि संबंधित सेवांसाठी या बँका मोठ्या वित्तीय संस्थांवर अवलंबून आहेत. त्यामुळे वाढत्या खर्चाचा परिणाम अशा बँकांवर अधिक होतो.
डिजिटल पेमेंटमुळे एटीएम सेवा विस्कळीत
डिजिटल पेमेंटमुळे भारतातील एटीएम सेवांवर परिणाम झाला आहे. ऑनलाइन पाकीट आणि यू. पी. आय. व्यवहारांच्या सुविधेमुळे रोख रक्कम काढण्याची गरज लक्षणीयरीत्या कमी झाली आहे.
सरकारी आकडेवारीनुसार, आर्थिक वर्ष 2014 मध्ये भारतात 952 लाख कोटी रुपयांचे डिजिटल पेमेंट करण्यात आले. आर्थिक वर्ष 23 पर्यंत हा आकडा वाढून 3,658 लाख कोटी रुपयांवर पोहोचला होता. ही आकडेवारी रोखरहित व्यवहारांकडे वळण्याचे संकेत देते.
फेब्रुवारीमध्ये 1611 कोटी यूपीआय व्यवहार:
फेब्रुवारी 2025 मध्ये, युनिफाइड पेमेंट इंटरफेस (UPI) च्या माध्यमातून 1611 कोटी व्यवहार करण्यात आले एकूण रु. या कालावधीत 21.96 लाख कोटी रुपये हस्तांतरित करण्यात आले आहेत. व्यवहारांची संख्या वार्षिक आधारावर 33% वाढली आहे.
1 मे पासून ATM शुल्कात वाढ: नवीन दर कोणते?
RBI ने जारी केलेल्या नोटिफिकेशननुसार, 1 मे 2025 पासून खालील शुल्क लागू होतील:
- कॅश विथड्रॉल: फ्री लिमिट संपल्यानंतर प्रत्येक आर्थिक लेनदेनासाठी (Financial Transaction) ₹19 चार्ज. (पूर्वी ₹17)
- बॅलन्स इंक्वायरी: प्रत्येक नॉन-फायनान्शियल ट्रांजॅक्शनवर ₹7 शुल्क. (पूर्वी ₹6)
- इतर सेवा: मिनी स्टेटमेंट, पिन बदल यांसारख्या सेवांवरही शुल्क वाढू शकते.
यूपीआय व्यवहार तपशील (फेब्रुवारी 2025)
| महिना | व्यवहार संख्या (कोटी मध्ये) | एकूण रक्कम (लाख कोटी ₹) |
| जानेवारी | 1,699 | ₹23.48 |
| फेब्रुवारी | 1,611 | ₹21.96 |
नोंद: हे शुल्क फक्त तेव्हाच लागू होतात जेव्हा तुम्ही तुमच्या बँकेच्या ATM (Home Bank ATM) व्यतिरिक्त दुसऱ्या बँकेच्या ATM वरून लेनदेन करता. उदा., SBI च्या ग्राहकाने HDFC ATM वरून पैसे काढले, तर अतिरिक्त शुल्क लागेल.
ATM इंटरचेंज फीस म्हणजे काय?
ATM इंटरचेंज फीस (ATM charges) हा एक त्रिपक्षीय करार असतो. जेव्हा तुम्ही दुसऱ्या बँकेच्या ATM वरून पैसे काढता, तेव्हा तुमची बँक (उदा., SBI) त्या ATM च्या मालक बँकला (उदा., HDFC) एक निश्चित फीस भरते. ही फीस RBI द्वारे नियंत्रित केली जाते. ATM ऑपरेटर्सच्या म्हणण्यानुसार, (ATM charges) ऑपरेशनल खर्च (वीज, रखरखाख, सुरक्षा) वाढल्यामुळे ही फीस वाढवणे गरजेचे होते.
मोफत ATM लेनदेनची मर्यादा किती?
RBI च्या नियमानुसार:
- मेट्रो शहरांमध्ये (मुंबई, दिल्ली, चेन्नई, कोलकाता, बेंगळुरू, हैदराबाद): दरमहा ५ मोफत लेनदेन (स्वत:च्या बँकेतर्फे नसलेल्या ATM वरून).
- नॉन–मेट्रो शहरं आणि ग्रामीण भागात: दरमहा ३ मोफत लेनदेन.
या मर्यादा ओलांडल्यास प्रत्येक लेनदेनासाठी वर नमूद केलेले शुल्क आकारले जातात.
उदाहरण: जर कोणी मुंबईमध्ये राहत असेल आणि ६व्या वेळी दुसऱ्या बँकेच्या ATM वरून पैसे काढले, तर त्यावर ₹19 शुल्क + GST लागेल.
RBI ने शुल्क का वाढवले?
- ATM ऑपरेटर्सचा ऑपरेशनल खर्च वाढला: व्हाइट-लेबल ATM ऑपरेटर्स (जे कोणत्याही बँकेशी संलग्न नसतात, उदा., Indicash) यांनी RBI ला सादर केलेल्या रिपोर्टनुसार, कॅश ट्रान्सपोर्ट, मशीनची देखभाल, सायबर सुरक्षा यावरचा खर्च २०२० नंतर ४०% वाढला आहे.
- ATM वापरात घट: UPI, मोबाइल बँकिंग, डिजिटल वॉलेट्समुळे लोक कमी कॅश काढू लागले आहेत. परिणामी, ATM ऑपरेटर्सचे उत्पन्न कमी झाले आहे.
- छोट्या बँकांवरील दबाव: लहान बँका (ज्या स्वतःचे ATM नेटवर्क मोठे नाही) मोठ्या बँकांवर अवलंबून असतात. इंटरचेंज फीस वाढल्याने या बँकांचा खर्च वाढतो, जो अप्रत्यक्षपणे ग्राहकांवर येतो.
डिजिटल पेमेंट्सचा ATM वर परिणाम
NPCI (National Payments Corporation of India) च्या अहवालानुसार, FY 2022-23 मध्ये भारतातील डिजिटल पेमेंट्सचे मूल्य ₹3,658 लाख कोटी होते, तर 2014 मध्ये ही रक्कम फक्त ₹952 लाख कोटी होती. UPI ट्रांजॅक्शन्सची संख्या फेब्रुवारी 2025 मध्ये 1,611 कोटी होती, ज्यामध्ये ₹21.96 लाख कोटी रुपयांची लेनदेन झाली. यावरून कळते की लोक आता कॅशपेक्षा फोनमधून पेमेंट करणे पसंद करतात.
तथापि, ग्रामीण भागात अजूनही ६०% लोकसंख्या कॅशवर अवलंबून आहे. त्यामुळे ATM शुल्क वाढीचा प्रभाव शेतकरी, मजूर, वृद्ध लोकांवर जास्त पडेल.
ग्राहकांसाठी सल्ला: शुल्क टाळण्याचे उपाय
- स्वत:च्या बँकेचे ATM वापरा: होम बँक ATM वरून कॅश काढल्यास अतिरिक्त शुल्क टाळता येते.
- मोबाइल/इंटरनेट बँकिंग: UPI (PhonePe, Google Pay), AEPS (Aadhaar Enabled Payment System) द्वारे पैसे ट्रान्सफर करा.
- फ्री लिमिटचा स्मार्ट वापर: मेट्रोमध्ये ५ आणि ग्रामीण भागात ३ मोफत लेनदेन याचा विचारपूर्वक वापर करा.
- मिनी स्टेटमेंटसाठी ऑनलाइन पर्याय: SMS बँकिंग किंवा बँकिंग ऍप्सवर बॅलन्स चेक करा.
वित्तीय तज्ञांचे मत
आर्थिक तज्ञ डॉ. नितीन कुलकर्णी म्हणतात, “ATM शुल्क वाढ (ATM charges) हा डिजिटल इंडियाच्या दिशेने एक हुकूमशाही कदम आहे. पण, ग्रामीण भागात इंटरनेट पहुचच नसल्याने तेथील लोकांना हा बदल जाचक वाटेल. सरकारने डिजिटल इन्फ्रास्ट्रक्चर सुधारण्यावर भर द्यावा.”
भविष्यातील संभाव्य परिणाम
- लहान बँकांना धोका: इंटरचेंज फीस वाढल्याने सहकारी बँका आणि लोकल बँकांना आपले नफेमार्जिन कमी करावे लागेल.
- कॅशलेस प्रोत्साहन: डिजिटल ट्रान्झॅक्शन्सवर सब्सिडी देऊन सरकार कॅशलेस लेनदेनला प्राधान्य देईल.
- ATM ची संख्या कमी होणे: 2022 ते 2025 दरम्यान भारतात 15% ATM बंद पडले आहेत. हा ट्रेंड पुढेही सुरू राहणार.
निष्कर्ष
RBI चा हा निर्णय बँकिंग सेक्टरच्या आर्थिक आरोग्यासाठी आवश्यक असला तरी, तो सामान्य माणसाच्या पिशवीवर बोजा ठरत आहे. शहरी भागात डिजिटल सुविधा असलेल्यांना हा बदल फारसा परेशान करणार नाही, पण ग्रामीण भारतासाठी हे आव्हानात्मक ठरेल. अशा परिस्थितीत, ग्राहकांनी शुल्क टाळण्याच्या पर्यायांकडे लक्ष द्यावे आणि सरकारने ग्रामीण डिजिटल इन्फ्रास्ट्रक्चर विकसित करण्यावर भर द्यावा.
शेतीविषयक मोफत बातम्या वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा
शेतीविषयक अधिक माहिती वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा
कृषी यशोगाथा: शेतीतून करोडपती होण्याची संधी ! या तरुण शेतकऱ्याने दाखवला नवा मार्ग
कृषी माहिती: शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी ! आंब्याच्या ‘या’ 11 जातींमधून लाखोंचा नफा
कृषी यशोगाथा: नैसर्गिक शेतीबद्दल कृषी सदस्यांकडून प्रशिक्षण
कृषी यशोगाथा: स्ट्रॉबेरीच्या शेतीमुळे नशीब बदलले, केवळ 5 महिन्यांत कमावले 9 लाख
