Aquaponics: तुमच्या घरच्या गच्चीत जर मातीशिवाय भाज्या वाढू लागल्या आणि त्या वाढवायला माशांची मदत झाली, तर? हो, हे शक्य आहे – आणि यालाच म्हणतात एक्वापोनिक्स! (Aquaponics) ही अशी पद्धत आहे जिथे मासे आणि झाडं एकत्रच वाढतात, आणि तेही अगदी कमी जागेत आणि कमी पाण्यात. आज जिथे पाणी आणि जमीन दोन्ही महाग झाले आहेत, तिथे लोक आपल्या गच्च्यांमध्ये किंवा अंगणात नवा प्रयोग करत आहेत – एक्वापोनिक्स (Aquaponics) म्हणजे मासेमारी आणि हायड्रोपोनिक्स यांचं एकत्रीकरण. या सिस्टीममध्ये माशांचं मल (वेस्ट) म्हणजेच झाडांसाठी खत! त्यामुळे रासायनिक खते वापरण्याची गरजच नाही.

ही पद्धत मातीशिवाय चालते आणि ८०% कमी पाणी आणि जागा लागते. म्हणूनच, अन्न उत्पादनाचा एक शाश्वत आणि सुसंगत मार्ग म्हणून हिला पसंती मिळते. एवढंच नव्हे, तर यामधून तुम्ही दुसरं उत्पन्नही मिळवू शकता. ही एक नाविन्यपूर्ण शेतीची पद्धत आहे जी हायड्रोपोनिक्स (पाण्यात शेती) आणि अक्वाकल्चर (माशांचा पालन) यांचं मिश्रण आहे. यात झाडं पाण्यात वाढतात आणि मासे त्याच सिस्टिममध्ये किंवा जोडलेल्या टाक्यांमध्ये ठेवले जातात. माशांचं मल झाडांसाठी खत म्हणून वापरलं जातं, त्यामुळे रासायनिक खतांची गरज लागत नाही.

या नैसर्गिक पद्धतीतून तुम्हाला दुहेरी उत्पन्न मिळतं – मासेही विकता येतात आणि भाजीपाला देखील!

एक्वापोनिक्स म्हणजे काय आणि तुम्ही कशी सुरुवात करू शकता? 🐟

जरा कल्पना करा – तुमच्या गच्चीवर झाडं वाढतायत… मातीशिवाय! आणि त्या झाडांना पोषण देतायत तुमचेच पाळलेले मासे!
हो, हे शक्य आहे एक्वापोनिक्स (Aquaponics) या नावीन्यपूर्ण शेती पद्धतीमुळे.

एक्वापोनिक्स ही एक पद्धत आहे जिथे मासे आणि झाडं एकाच सिस्टिममध्ये एकमेकांना पूरक ठरतात.

• माशांना तुम्ही खाऊ घालता.
• मासे मल (waste) तयार करतात.
• त्या मलातून पोषणद्रव्य तयार होतं.
• हेच पोषणद्रव्य झाडं वापरून मोठी होतात.
• झाडं पाणी शुद्ध करतात आणि तेच पाणी पुन्हा माशांकडे परत जातं.

म्हणजेच ही संपूर्ण एक नैसर्गिक सायकल आहे – जिथे सगळं स्वयंपूर्णपणे चालतं.

सुरुवात कशी करायची?

✅ १००–१५० स्क्वेअर फूट जागा लागते
✅ फिश टाकी, पाईप्स, पंप्स आणि झाडं बसवावी लागतात
✅ टिलापिया, गोल्डफिश, कोई मासे वापरता येतात
✅ लेट्यूस, पालक, स्ट्रॉबेरी अशा भाज्या लावता येतात
✅ एक युनिट सुरू करायला ₹६०,०००–₹६५,००० खर्च येतो
✅ सरकारी अनुदानही उपलब्ध आहे

 

एक्वापोनिक्सचे(Aquaponics) फायदे काय आहेत?

✅ माती लागत नाही
✅ ८०% पर्यंत पाणी वाचतं
✅ कमी जागेत जास्त उत्पादन
✅ भाजीपाला + मासे = दुहेरी उत्पन्न
✅ रासायनिक खतांचा वापर नाही
✅ घरच्या घरी सेंद्रिय अन्न

 

1. किती जागा लागते?

केरळचे विजयकुमार नारायणन सांगतात की, 900 स्क्वेअर फूटमध्ये आरामात एक्वापोनिक्स (Aquaponics) युनिट बसवता येतं. त्यात अर्धी जागा माशांच्या तलावासाठी आणि उरलेली झाडांसाठी. एवढ्यात 2 टनपर्यंत मासे वाढवता येतात.

2. सेटअपमध्ये काय काय लागतं?

• फिश टँक
• NFT पाईप्स (Nutrient Film Technique)
• वॉटर पंप
• बायो-फिल्टर

दिल्लीचे पीटर सिंग सांगतात की फिश टँकमधलं पाणी झाडांपर्यंत नेतात आणि झाडांच्या मुळांमधून ते पुन्हा पोषकद्रव्यं भरून टँकमध्ये परत जातं.

त्यांनी बनवलेलं एक युनिट (2×6 फूट, 6 फूट उंच) 250 लिटर पाण्यात 180 झाडं वाढवतो. 10 मासेही एकाच टँकमध्ये ठेवता येतात!

3. कोणते मासे सुरुवातीला घ्यावेत?

नवीन लोकांसाठी टिलापिया, गोल्डफिश किंवा कोई हे मजबूत आणि टिकाऊ मासे चांगले. हे मासे भरपूर मल तयार करतात, जे झाडांसाठी पोषणदायक ठरतं.
१००० लिटर टँकमध्ये १५० मासे, तर खाण्यासाठी असणारे मोठे मासे ठेवायचे असतील तर ३००० लिटर टँक लागतो.

4. झाडं कुठल्या माध्यमात लावायची?

विजयकुमार म्हणतात की क्वार्ट्झ सिलिका वाळू (Quartz Silica Sand) सर्वोत्तम आहे. दोन पंप लागतात – एक पाण्यात हवा मिसळण्यासाठी आणि दुसरा पाणी झाडांपर्यंत पोहचवण्यासाठी. या सगळ्या गोष्टींवर शेती खात्याकडून अनुदानही मिळू शकतं!

विजयकुमार यांना वर्षाला सुमारे ₹4 लाख उत्पन्न मिळतं या पद्धतीतून!

5. सुरुवातीला खर्च किती येतो?

१५० चौरस फूट सेटअपसाठी अंदाजे ₹६०,००० ते ₹६५,००० खर्च येतो. बेंगळुरूमधील ममता कमिरेड्डी सांगतात की, एवढ्या जागेतील यंत्रणा एका ५ जणांच्या कुटुंबाच्या गरजा भागवू शकते.

जर तुम्ही vertical farming केलं, तर ₹८०० प्रति स्क्वेअर फूट खर्च येतो. आणि जर ती टाळली, तर फक्त ₹४०० प्रति स्क्वेअर फूटमध्येही काम होऊ शकतं. यात टँक, पंप, लाईट आणि सुरुवातीचे मासे-झाडं यांचा खर्च समाविष्ट असतो.

6. खते लागतात का?

नाही! माशांचं मल (Ammonia) – फायदेशीर बॅक्टेरियामुळे नायट्रेटमध्ये रूपांतरित होतं आणि हेच खत झाडांना पोषण देतं.

वडोदऱ्याचे शशांक दुबे यांनी ऑफिसची नोकरी सोडून गच्चीत पूर्णवेळ एक्वापोनिक्स शेती सुरू केली. ते ड्रम्स आणि जुन्या डब्यांचा पुनर्वापर करतात टँक म्हणून!

कधी कधी लोहाच्या खिळ्या, लिंबू किंवा अंडीच्या सालीसुद्धा अ‍ॅड करतात पोषणासाठी.

7. pH आणि तापमान कसं सांभाळायचं?

विजयकुमार म्हणतात की माशांना टाकण्यापूर्वी पाण्याचं pH तपासणं आणि योग्य राखणं खूप महत्त्वाचं असतं.

• हिरव्या पालेभाज्यांना: २५ ते ३० डिग्री सेल्सियस
• स्ट्रॉबेरी आणि थंड हवामानातील पिकांना: १८ डिग्री सेल्सियस
• लेट्यूससाठी: १५ डिग्री सेल्सियस

तापमान टिकवण्यासाठी मातीच्या कुंड्यांचा उपयोग करता येतो.

8. पाण्याची बचत खरंच होते का?

होय! पारंपरिक शेतीपेक्षा 80% कमी पाणी लागतो. कारण एकदाच भरलेलं पाणी पुन्हा पुन्हा वापरलं जातं – वाया जातं तेवढंच जेवढं वाफ होऊन उडून जातं.

का करावं एक्वापोनिक्स?

🌱 स्वतःचं सेंद्रिय अन्न घरात तयार करणं
🐟 दुहेरी उत्पन्नाची संधी
💧 पाण्याची मोठी बचत
🏡 शहरातसुद्धा शेतीची मजा

 

एक्वापोनिक्स (Aquaponics) ही शहरी भागात शेती करणाऱ्यांसाठी एक क्रांतीच आहे. यात ना खते लागत, ना कीटकनाशके, ना जास्त जागा. आणि हो – तुम्ही यामधून उत्पन्नही मिळवू शकता!

म्हणजेच, “घरच्या गच्चीतच हिरवं रान, आणि माशांचंही उत्तम पालन!”

एक्वापोनिक्स(Aquaponics ) हे शहरी लोकांसाठी सोपं, कमी खर्चाचं आणि निसर्गाशी मैत्री करणारं तंत्र आहे. झाडं आणि मासे – दोघांचीही एकत्र वाढ होते, पाणी वाचतं आणि रासायनिक खतांची गरजही लागत नाही. शिवाय, यामधून उत्पन्नही मिळवता येतं!

सुरुवात करायची आहे? थोडा वेळ, थोडं संशोधन आणि थोडी गुंतवणूक – तुमचं हरित स्वप्न तयार होईल!

नारळाची माती  (किंवा कोकोपीट) आणि नारळाच्या विटा वापरून महाराष्ट्रात ब्लूबेरीची शेती

भारतात ब्लूबेरीची शेती (Blueberries Farming) लोकप्रिय होत आहे, विशेषतः महाराष्ट्रासारख्या राज्यांमध्ये, जेथे हवामान नियंत्रित लागवडीसाठी अनुकूल आहे. पारंपारिकपणे, ब्लूबेरीची वाढ अम्लीय, चांगला निचरा होणाऱ्या मातीत होते, जे भारतीय शेतकऱ्यांसाठी एक आव्हान आहे कारण बहुतेक शेतजमिनींमध्ये अल्कधर्मी किंवा तटस्थ पीएच पातळी असते. तथापि, नारळाच्या विटा आणि नारळाच्या मातीसारख्या नाविन्यपूर्ण वाढत्या माध्यमांनी महाराष्ट्रात ब्लूबेरीची शेती व्यवहार्य केली आहे.

कोकोपीट आणि नारळाच्या विटा सुधारित वायुवीजन, आर्द्रता धारणा आणि पीएच नियंत्रण प्रदान करतात, ज्यामुळे ब्लूबेरी त्यांच्या नैसर्गिक वातावरणाची नक्कल करणाऱ्या परिस्थितीत वाढू शकतात. हा लेख नारळ-आधारित लागवडीचा वापर करून महाराष्ट्रातील ब्लूबेरी लागवडीबद्दल तपशीलवार मार्गदर्शक प्रदान करतो. महाराष्ट्रातील ब्लूबेरी लागवडीच्या गरजा समजून घेणे सविस्तर माहिती जाणून घ्या 

 

ब्रोकोली लागवडीबाबत संपूर्ण माहिती

Broccoli farming: ब्रोकोली ही एक पौष्टिक आणि फायदेशीर भाजी आहे, जी उच्च प्रमाणात जीवनसत्त्वे आणि खनिजे प्रदान करते. तिची शेती पारंपरिक पद्धतीपेक्षा जास्त नफा देणारी ठरू शकते. योग्य व्यवस्थापन आणि तंत्रज्ञानाच्या मदतीने तिचे उत्पादन अधिक फायदेशीर होऊ शकते. खाली ब्रोकोलीच्या लागवडीसाठी आवश्यक असलेल्या सर्व महत्त्वाच्या गोष्टींची सविस्तर माहिती दिली आहे.

1. ब्रोकोलीसाठी योग्य हवामान आणि जमिनीसंबंधी माहिती

ब्रोकोली एक थंड हवामानाची भाजी आहे. तिच्या वाढीसाठी आणि उत्पादनासाठी योग्य हवामान खालीलप्रमाणे असावे:

✅ हवामान:

• ब्रोकोलीची चांगली वाढ 18°C ते 25°C तापमानात होते.
• अतिशय उष्ण किंवा दुष्काळी हवामानात ब्रोकोलीचे उत्पादन कमी होते.
• थंड हवामानात तिच्या फुलांचा आकार चांगला येतो आणि उत्पादन वाढते.सविस्तर माहिती जाणून घ्या