राज्याततील मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी आणि त्यांच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी एक नवीन योजना (Sarkari yojana) लवकरच अमलात येणार आहे. श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर न्यासाने सुरू करण्याच्या उद्देशाने ‘श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना’ हा उपक्रम सादर केला आहे. या योजनेअंतर्गत राज्यातील शासकीय रुग्णालयात जन्मलेल्या नवजात मुलींच्या आईच्या बँक खात्यात १०,००० रुपयांचे फिक्स्ड डिपॉझिट (एफडी) केले जाणार आहे. हा निर्णय केवळ मुलींच्या जन्माला प्रोत्साहनच देत नाही, तर त्यांच्या शिक्षणासाठी आणि आर्थिक सुरक्षिततेसाठी पायाभूत सुविधा निर्माण करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरतो. या लेखात या योजनेच्या तपशिलांसह, तिच्या सामाजिक प्रभावाचे विश्लेषण केले आहे.

राज्यात मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी आणि त्यांच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी एक नवीन योजना (Sarkari yojana) लवकरच अमलात येणार आहे. श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर न्यासाने ‘श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना’ सुरू करण्याचा निर्णय घेतला असून, याअंतर्गत महाराष्ट्रातील शासकीय रुग्णालयात जन्मलेल्या मुलींच्या नावाने 10,000 रुपयांचे फिक्स डिपॉझिट त्यांच्या आईच्या खात्यात ठेवण्यात येणार आहे.

हा उपक्रम मुलींच्या जन्मास प्रोत्साहन देण्यासोबतच त्यांच्या शिक्षणासाठी आणि भविष्यातील आर्थिक स्थैर्यास मदत करणारा ठरणार आहे. या योजनेला न्यास व्यवस्थापन समितीने मंजुरी दिली असून, अंतिम निर्णयासाठी हा प्रस्ताव शासनाच्या मान्यतेसाठी सादर करण्यात आला आहे. लवकरच या योजनेचे अटी आणि नियम अधिकृतरीत्या जाहीर केले जातील, अशी माहिती ट्रस्टकडून देण्यात आली आहे.

मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी सरकारी योजना

राज्य आणि केंद्र सरकारने मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी ‘माझी कन्या भाग्यश्री’ आणि ‘लेक लडकी’ यासारख्या अनेक योजना (Sarkari yojana) यापूर्वीच राबवल्या आहेत. माझी कन्या भाग्यश्री योजनेंतर्गत पहिल्या मुलीच्या पालकांना 50,000 रुपयांचे अनुदान दिले जाते, तर ‘लेक लडकी’ योजनेंतर्गत मुलगी 18 वर्षांची असते. त्याच धर्तीवर सिद्धिविनायक मंदिर ट्रस्टने आता ‘श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना’ सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या निर्णयामुळे महाराष्ट्रातील अनेक मुलींचे भविष्य उज्ज्वल होण्यास मदत होईल.

योजनेची मुख्य वैशिष्ट्ये

१. लाभार्थी गट : महाराष्ट्रातील कोणत्याही शासकीय रुग्णालयात जन्मलेल्या मुलींना हा लाभ मिळणार.
२. आर्थिक साहाय्य : मुलीच्या जन्माच्या वेळी तिच्या आईच्या नावे १०,००० रुपयांची एफडी केली जाईल. ही रक्कम मुलगी प्रौढ झाल्यावर (सामान्यत: १८ वर्षांनंतर) परत मिळेल.
३. उद्देश : मुलींच्या शिक्षणासाठी, व्यावसायिक प्रशिक्षणासाठी किंवा भविष्यातील गरजांसाठी ही रक्कम वापरली जाऊ शकते.

योजनेची पार्श्वभूमी आणि गरज

भारतातील लिंग गुणोत्तर (Sex Ratio) सुधारणे, मुलींच्या शिक्षणासाठी प्रोत्साहन आणि बालिका हक्कांचे संरक्षण हे राज्य आणि केंद्र सरकारचे प्रमुख ध्येय आहे. महाराष्ट्रात यापूर्वीही ‘माझी कन्या भाग्यश्री’ (५०,००० रुपये अनुदान) आणि ‘लेक लाडकी’ (१८ वर्षांपर्यंत आर्थिक मदत) यासारख्या योजना (Sarkari yojana) सुरू आहेत. मात्र, ग्रामीण भागातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबांमध्ये मुलींच्या जन्माला होणारा विरोध, लैंगिक असमानता आणि बालविवाहासारख्या समस्यांना संपूर्णपणे हात घालण्यासाठी अशा योजनांचा विस्तार आवश्यक आहे. श्री सिद्धिविनायक न्यासाची ही योजना याच दिशेने एक पाऊल आहे.

श्री सिद्धिविनायक मंदिर ट्रस्टचे सामाजिक कार्य

श्री सिद्धिविनायक मंदिर ट्रस्ट ही केवळ एक धार्मिक संस्था नाही तर सामाजिक कार्यात नेहमीच आघाडीवर राहिली आहे. विश्वस्त संस्थेच्या उत्पन्नातून अनेक सामाजिक उपक्रम राबवले जातात. ट्रस्ट गरीब आणि गरजू रुग्णांसाठी वैद्यकीय सहाय्य, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल विद्यार्थ्यांना मोफत पुस्तके पुरवण्यासाठी ‘बुक फर्म’ योजना तसेच डायलिसिस केंद्रांद्वारे रुग्णांना मदत करण्यासाठी उपक्रम चालवते.

श्री सिद्धिविनायक मंदिर ट्रस्टचे आर्थिक उत्पन्न दरवर्षी वाढत आहे. ट्रस्ट व्यवस्थापन समितीच्या नुकत्याच झालेल्या बैठकीत जाहीर करण्यात आले की ट्रस्टने आर्थिक वर्ष 2024-25 मध्ये 133 कोटी रुपयांचे विक्रमी उत्पन्न मिळवले आहे. हे उत्पन्न मागील वर्षाच्या तुलनेत 15% जास्त आहे आणि त्यात आशीर्वाद पूजा, लाडू, नारळ आणि देणग्यांचा समावेश आहे. पुढील आर्थिक वर्षासाठी (2025-26) ट्रस्टचे अपेक्षित उत्पन्न 154 कोटी रुपये आहे.

श्री सिद्धिविनायक मंदिर केवळ एक धार्मिक स्थळ नसून, समाजसेवेच्या अनेक उपक्रमांद्वारे महाराष्ट्रातील लोकांच्या जीवनात बदल घडवत आहे. न्यासाच्या सामाजिक कार्यक्रमांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• वैद्यकीय सहाय्य : गरिबांसाठी मोफत दवाखाने आणि डायलिसिस सेंटर्स.
• शैक्षणिक मदत : ‘पुस्तक पेढी’ योजनेद्वारे गरजू विद्यार्थ्यांना पाठ्यपुस्तके पुरवणे.
• आपत्कालीन सेवा : दुर्घटनाग्रस्त रुग्णांसाठी आर्थिक मदत.

न्यासाचे वार्षिक उत्पन्न २०२४-२५ मध्ये १३३ कोटी रुपये इतके आहे, जे मागील वर्षीच्या तुलनेत १५% ने वाढले आहे. यात मुख्यत्वे भक्तांच्या देणग्या, लाडू विक्री, आशिर्वाद पूजा यांचा सहभाग आहे. २०२५-२६ साठी हे उत्पन्न १५४ कोटी पर्यंत पोहोचेल अशी अपेक्षा आहे. अशा प्रचंड आर्थिक सामर्थ्यामुळेच न्यास समाजहिताचे मोठे प्रकल्प राबवू शकतो.

भाग्यलक्ष्मी योजना च्या अटी आणि अंमलबजावणी

विशेष म्हणजे, जागतिक महिला दिन, 8 मार्च रोजी ट्रस्टने महाराष्ट्रातील सरकारी रुग्णालयांमध्ये जन्मलेल्या नवजात मुलींच्या सर्वांगीण उन्नतीसाठी ‘श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना’ (Sarkari yojana) लागू करण्याचा प्रस्ताव सरकारला सादर केला आहे. ही योजना मंजूर झाल्यास महाराष्ट्रातील असंख्य मुलींना आर्थिक सहाय्य मिळेल आणि त्यांच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी हा एक महत्त्वाचा निर्णय असेल.

या योजनेचे तांत्रिक तपशिल अजून अधिकृतपणे जाहीर करण्यात आले नसले, तरी काही मूलभूत माहिती स्पष्ट आहे:

• पात्रता : केवळ शासकीय रुग्णालयात जन्मलेल्या मुलींना लाभ. खाजगी रुग्णालयांमध्ये जन्मलेल्या किंवा घरी जन्मलेल्या मुलींना सध्या या योजनेत समाविष्ट केलेले नाही.
• दस्तऐवज : मुलीचा जन्म दाखला, आधारकार्ड, आईचे बँक खाते इत्यादी कागदपत्रे आवश्यक असतील.
• अंमलबजावणी तारीख : ८ मार्च २०२५ (आंतरराष्ट्रीय महिला दिन) पासून योजना सुरू होण्याची शक्यता.

सरकारी योजनांसोबत तुलना

‘भाग्यलक्ष्मी’ योजना (Sarkari yojana) ही राज्य सरकारच्या योजनांच्या पूरक आहे. उदाहरणार्थ:

या तुलनेतून स्पष्ट होते की, भाग्यलक्ष्मी योजना मुलीच्या भविष्यासाठी दीर्घकालीन आर्थिक योजना तयार करते. एफडीमुळे १८ वर्षांनंतर रक्कम व्याजासह मिळते, ज्यामुळे उच्च शिक्षण किंवा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी मदत होईल.

समाजावर अपेक्षित प्रभाव

१. लिंग गुणोत्तर सुधारणे : मुलींच्या जन्माला आर्थिक प्रोत्साहन मिळाल्याने कुटुंबांमध्ये त्यांचे स्वागत वाढेल.
२. शिक्षणाचा दर्जा : मुलींना उच्च शिक्षणासाठी आधार मिळेल, ज्यामुळे रोजगारातील लैंगिक अंतर कमी होईल.
३. बालविवारावर नियंत्रण : आर्थिक सुरक्षिततेमुळे कुटुंबे मुलींना लवकर लग्न करण्याऐवजी त्यांच्या शिक्षणावर भर देतील.

आव्हाने आणि उपाययोजना

• जागरूकतेचा अभाव : ग्रामीण भागात योजनेची (Sarkari yojana) माहिती पोहोचवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर मोहीम हवी.
• भ्रष्टाचाराचा धोका : पात्रता नसलेल्यांना लाभ मिळू नये यासाठी डिजिटल पद्धतीने अर्ज प्रक्रिया करावी.
• शासकीय रुग्णालयांवर दबाव : योजनेमुळे शासकीय आरोग्य केंद्रांमध्ये प्रसूतीचा दर वाढेल, त्यासाठी योग्य तयारी आवश्यक.

श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना (Sarkari yojana) ही केवळ आर्थिक साहाय्याची योजना नसून, महाराष्ट्रातील मुलींच्या सामाजिक स्थितीत क्रांती घडविणारा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. मुलींना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी अशा योजना गरजेच्या आहेत. श्री सिद्धिविनायक न्यासाने ही योजना सुरू करून समाजसेवेतील आपली जबाबदारी पुन्हा एकदा पेलली आहे. यशस्वी अंमलबजावणी झाल्यास, हा प्रकल्प ‘बेटी बचाओ, बेटी पढाओ’ च्या संकल्पनेला साकारणारा ठरेल.

योजनेचे अधिकृत नियम जाहीर झाल्यानंतर, ते महाराष्ट्र सरकारच्या अधिकृत वेबसाइटवर पाहण्याची शिफारस केली जाते

शेतीविषयक मोफत बातम्या वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा

शेतीविषयक अधिक माहिती वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा

कृषी यशोगाथा: शेतीतून करोडपती होण्याची संधी ! या तरुण शेतकऱ्याने दाखवला नवा मार्ग

कृषी यशोगाथा: वयाच्या 24 व्या वर्षी ₹1.5 कोटी वार्षिक पगाराची नोकरी सोडून, शेती करण्याचा निर्णय, ध्येय आहे शेतीतून ₹22 कोटी कमावण्याचे

कृषी माहिती: शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी ! आंब्याच्या ‘या’ 11 जातींमधून लाखोंचा नफा

कृषी यशोगाथा:  नैसर्गिक शेतीबद्दल कृषी सदस्यांकडून प्रशिक्षण

कृषी यशोगाथा: स्ट्रॉबेरीच्या शेतीमुळे नशीब बदलले, केवळ 5 महिन्यांत कमावले 9 लाख